Πεζοπορική διαδρομή που αφορά στη σύγχρονη πόλη, στις ρωμαϊκές της αρχαιότητες και στον πλούτο της σε νεοκλασικά και άλλα ιδιαίτερα κτήρια. Σε τρεις περιπτώσεις η διαδρομή περιλαμβάνει το ανέβασμα ή κατέβασμα μεγάλων κλιμάκων με πολλά σκαλοπάτια. Δεν προσφέρεται για άτομα με αναπηρία παρά μόνο στο τμήμα που αφορά στην κάτω πόλη (περίπου στη στάθμη του λιμέ- να) και κυρίως στους πεζόδρομους της πόλης (Αγίου Νικολάου, Γεροκωστοπούλου, Παντανάσ- σης και Τριών Ναυάρχων) και βεβαίως στις πλατείες. Το κομμάτι της διαδρομής που αφορά σε ψηλότερα σημεία και προϋποθέτει ανάβαση κλιμάκων δεν παρέχει τις κατάλληλες υποδομές προ- σβασιμότητας για ΑΜΕΑ.

Η διαδρομή περιλαμβάνει τμήματα ομαλής ή μηδενικής κλίσης, κινήσεις σε πλακοστρωμένους πε- ζοδρόμους και πλατείες καθώς και ανάβαση απότομων σχετικά κλιμάκων. Με τα δεδομένα αυτά η διαδρομή δεν προτείνεται απαραίτητα για όλες τις ηλικίες, αφού μπορεί να γίνει κουραστική, και παρότι είναι συμβατή με όλες τις εποχές του χρόνου, το καπέλο και ο εφοδιασμός με νερό είναι απαραίτητα κατά τους καλοκαιρινούς ή εν γένει θερμούς μήνες καθώς και ο κατάλληλος εξοπλι- σμός κατά τους χειμωνιάτικους - βροχερούς. Επιπρόσθετα, άξιο αναφοράς είναι οι συχνές βρο- χοπτώσεις καθώς και τα υψηλά ποσοστά υγρασίας που παρατηρούνται στην πόλη της Πάτρας.

Τόσο ο Άγιος Ανδρέας (ένας από τους μεγαλύτερους ναούς των Βαλκανίων), όσο και το κάστρο της Πάτρας εντάσσονται στα κομβικά αξιοθέατα της διαδρομής, ενώ άξια αναφοράς είναι και τα πολυάριθμα νεοκλασικά κτήρια που συναντά ο επισκέπτης σε όλη την περιήγηση τα οποία έχουν κριθεί διατηρητέα. Επιπλέον χρήσιμο είναι να αναφερθεί πως οι περισσότεροι εκ των βασικών μουσειακών χώρων που προτείνονται είναι δωρεάν στην πρόσβαση και επίσκεψή τους. Υπολογίζε- ται πως η διαδρομή διαρκεί κάτι λιγότερο από τρεις (3) ώρες, χωρίς να υπολογίζεται ο χρόνος των τυχόν στάσεων ή επισκέψεων στο εσωτερικό κάποιων από τα σημεία ενδιαφέροντος.

Η διαδρομή ξεκινά από τον παραθαλάσσιο δημοτικό χώρο στάθμευσης (πάρκινγκ Καλετζιώτη) που προσφέρεται δωρεάν και είναι μπροστά από τον εμβληματικό Ι.Ν. του Αγίου Ανδρέα και ανη- φορίζει τον πεζόδρομο των Τριών Συμμάχων και μέχρι τις σκάλες κάτω από την πλατεία των Υψη- λών Αλωνίων. Στη συνέχεια ο επισκέπτης αφού ανεβεί και επισκεφτεί την πλατεία περιηγείται σε τμήματα της παλιάς πόλης και φτάνει μέσω της σκάλας της οδού Γεροκωστοπούλου στο αρχαίο ωδείο (Ρωμαϊκό) και στο κάστρο της πόλης. Η διαδρομή συνεχίζεται στην όμορφη συνοικία Τριτά- κη όπου η κατάβαση γίνεται από τις σκάλες της οδού Αγίου Νικολάου (σχεδόν 300 σκαλοπάτια) και γίνεται περιήγηση στο ιστορικό / εμπορικό κέντρο της πόλης. Η διαδρομή είναι κυκλική και ολο- κληρώνεται στον αρχικό χώρο στάθμευσης – πάρκινγκ Καλετζιώτη.

Παρατήρηση: Ο κάθε περιηγητής που επιλέγει να πραγματοποιήσει αυτή την διαδρομή έχει την αποκλειστική ευθύνη για την ασφάλειά του και την διατήρηση του απαραίτητου προσανατολισμού για την ολοκλήρωσή της. Οι οδηγίες είναι ενδεικτικές.

Η Πάτρα, πρωτεύουσα της Αχαΐας και της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, βρίσκεται στη Β.Δ. Πε- λοπόννησο, έχει πληθυσμό 250.000 κατοίκων περίπου και αποτελεί μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και ελκυστική πόλη για διαμονή, αλλά και για επίσκεψη, με ιστορικά μέρη αλλά και σύγχρονα χα- ρακτηριστικά και ρυθμούς. Το Λιμάνι της Πάτρας διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην οικονομι- κή ζωή της περιοχής, από τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας της χώρας, και υπήρξε σημαντικό εισαγωγικό και εξαγωγικό κέντρο. Σήμερα αποτελεί τη «δυτική πύλη» της χώρας προς την δυτική και κεντρική Ευρώπη.

Τα αρχαιότερα ίχνη μόνιμης ανθρώπινης παρουσίας στην Πάτρα ανιχνεύονται στην πρωτοελλα- δική περίοδο στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ., και έκτοτε ο χώρος της κατοικείται συνεχώς. Από την πρώτη μεγάλη περίοδο ακμής της, τη μυκηναϊκή (1580-1100 π.Χ.), είναι γνωστά τα ονόματα τριών πολιχνών που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή της: της Αρόης στη θέση της σημερινής Πάτρας, της Μεσάτιδος στη Βούντενη και της Άνθειας στην περιοχή του Ρίου. Οι Αχαιοί της Λα- κωνίας με αρχηγούς τον Πρευγένη και το γιο του Πατρέα, μετά την κάθοδο των Δωριέων στην

Πελοπόννησο στο τέλος της μυκηναϊκής εποχής, έρχονται στην Πάτρα και εκδιώκουν τους Ίωνες κατοίκους της, οι οποίοι καταφεύγουν αρχικά στην Αθήνα και από εκεί στη Μικρά Ασία. Έκτοτε η Πάτρα, ευρισκόμενη στην περιφέρεια του ελληνικού χώρου, φαίνεται ότι δε συμμετέχει ενεργά στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας. Στον Πελοποννησιακό Πόλεμο στέκεται στο πλευρό των Αθη- ναίων και με την προτροπή του Αλκιβιάδη κατασκευάζει μακρά τείχη από την ακρόπολη ως το λιμάνι της. Όταν το 280 π.Χ. πρωτοστατεί στην ίδρυση του Β Αχαϊκού Κοινού, τότε που για πρώτη φορά η πρωτοβουλία των πολιτικών κινήσεων μεταφέρεται από την Ανατολική στη Δυτική Αχαΐα, διέρχεται τη δεύτερη ακμή της. Αλλά την τρίτη και μεγαλύτερη περνά κατά τα ρωμαϊκά χρόνια ό- ταν, μετά την καταστροφή της Κορίνθου το 146 π.Χ., το λιμάνι της γίνεται η πύλη επικοινωνίας με τη Δύση, και το 14 π.Χ. ο Αύγουστος ιδρύει εδώ ρωμαϊκή αποικία. Η νέα πολυεθνική πόλη καθί- σταται αυτόνομη με δικαίωμα κοπής δικού της νομίσματος. Κατασκευάζονται μεγάλα δημόσια οικοδομήματα και δημόσια έργα (ναοί, αγορά, Ωδείο, αμφιθέατρο, λιμάνι, δρόμοι, γέφυρες, υ- δραγωγείο, κλπ.), τα γεωργικά και βιοτεχνικά της προϊόντα εξάγονται παντού και η ύπαιθρός της με την εφαρμογή ειδικού κτηματολογίου οργανώνεται με αγροικίες. Έχουν βρεθεί σημαντικότατα ρωμαϊκά και πρωτοβυζαντινά ψηφιδωτά, η πλουσιότερη συλλογή στην Ελλάδα, που πολλά από αυτά εκτίθενται στο νέο Μουσείο.

Στην Πάτρα μαρτύρησε ο Απόστολος Ανδρέας, ο προστάτης Άγιος της πόλης. Από το πρωτοβυ- ζαντινό παρελθόν της πόλης οι ανασκαφές των τελευταίων ετών έφεραν στο φως δημόσια λου- τρά και λείψανα χριστιανικών βασιλικών. Ο ισχυρός σεισμός του 300 μ.Χ., και αργότερα οι βαρ- βαρικές επιδρομές στέκονται η αφορμή για την παροδική παρακμή της πόλης. Γύρω στο 805 η πόλη σώθηκε από επίθεση Σλάβων που ήταν εγκατεστημένοι στην πλησίον ύπαιθρο. Η επανά- σταση των Σλάβων κατεστάλη δυναμικά από την κοσμική και εκκλησιαστική εξουσία, και κατά την παράδοση με θαύμα του Αγίου Ανδρέα. Η επισκοπή της Πάτρας, αρχικά υπό την επισκοπή της Κορίνθου, προήχθη τότε σε μητρόπολη. Με την πόλη συνδέεται το όνομα του περίφημου βυ- ζαντινού λόγιου και ανθρωπιστή, Αρέθα επισκόπου Καισαρείας, ο οποίος γεννήθηκε στην Πάτρα στα μέσα του 9ου αι.

Μετά την κατάληψη της Πάτρας από τους Λατίνους το 1205, η πόλη αποτέλεσε βαρωνία υπό το Πριγκιπάτο της Αχαΐας. Γύρω στο 1207 ιδρύθηκε η λατινική αρχιεπισκοπή στην πόλη. Το 1267 η βαρωνία πουλήθηκε από τον τελευταίο βαρώνο στον αρχιεπίσκοπο της Πάτρας για 16.000 χρυσά νομίσματα. Έκτοτε οι λατίνοι αρχιεπίσκοποι διοίκησαν την Πάτρα ως αυτόνομοι άρχοντες. Ταυτό- χρονα το ενδιαφέρον των Βενετών για την πόλη αυξανόταν και την κατέλαβαν για σύντομο χρο- νικό διάστημα. Επανήλθε στους Βυζαντινούς όταν ο Κωνσταντίνος ΙΑ/ Παλαιολόγος, δεσπότης του Μυστρά, την κατέλαβε το 1430. Η πόλη παραδόθηκε στον Μωάμεθ Β/ τον Πορθητή στις 15 Μαΐου 1458.

Κατά την Τουρκοκρατία η Πάτρα συμμετείχε στην επανάσταση του 1770 (Ορλωφικά). Η επανά- σταση κατεστάλη βίαια στις 13 Απριλίου, ημέρα της Μ. Παρασκευής. Η πόλη κάηκε και το 1779 από τους Τουρκαλβανούς. Η συμβολή της στην Επανάσταση του 1821 ήταν σημαντική. Η εφορεία της Πελοποννήσου της Φιλικής Εταιρείας είχε έδρα της την Πάτρα. Στις 22 Μαρτίου 1821 επανα- στατήσαντες Έλληνες μαζί με τους κατοίκους της Πάτρας συγκεντρώθηκαν στην Πλατεία Αγίου Γεωργίου, όπου ο μητροπολίτης Γερμανός έψαλε τρισάγιο υπέρ εκείνων οι οποίοι θα έπεφταν στον αγώνα και προσευχήθηκε υπέρ του Αγώνα. Οι αγωνιστές ορκίσθηκαν τον υπέρ πίστεως και πατρίδος όρκο.

Ένα έτος μετά την απελευθέρωση της πόλης, καταρτίσθηκε με εντολή του Ιωάννη Καποδίστρια το πρώτο "σχέδιο πόλεως" (1829) με ομοιόμορφο ορθογώνιο κάναβο κατά το ιπποδάμειο σύστημα από τον κερκυραϊκής καταγωγής Γάλλο μηχανικό Σταμάτιο Βούλγαρη. Λίγα χρόνια μετά το τέλος της επανάστασης και τη μεταφορά της πρωτεύουσας του Ελληνικού κράτους από το Ναύπλιο στην Αθήνα (1834), η Πάτρα μεταμορφώνεται ραγδαία σε σημαντικό αστικό και οικονομικό κέ- ντρο, με αξιόλογη κοινωνική οργάνωση και υψηλό επίπεδο πολιτιστικής ζωής. Η ανάπτυξη αυτή βοήθησε την πόλη να ζήσει την πιο γοητευτική της περίοδο, τη λεγόμενη “Belle epoque” από το 1870 ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Γι' αυτή της την ακμή χρειάστηκαν προϋποθέσεις που έλειψαν από τις άλλες ελληνικές πόλεις, όπως η έντονη εμπορική και βιομηχανική δραστηριότητά της με βασικό άξονα την εξαγωγή της σταφίδας και η συνεχής επικοινωνία με τα νησιά του Ιονίου και την Ιταλία. Με το πέρασμα του χρόνου και την ανάπτυξη του Πειραιά, η κίνηση άρχισε να λι-

γοστεύει. Το 1893 έγινε η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου με συνέπεια να συνδεθεί το Αιγαίο με το Ιόνιο και να μειωθεί έτσι η θαλάσσια απόσταση μεταξύ της Πάτρας και του Πειραιά καθώς δεν ήταν υποχρεωτικός πλέον ο περίπλους της Πελοποννήσου. Μεγάλη ήταν η συμβολή του λι- μανιού στην υπερπόντια μετανάστευση ιδιαίτερα στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώ- να. Κύριο μέσο μεταφοράς των μεταναστών μέχρι και τη δεκαετία του 1960 προτού γίνει άνισος ο συναγωνισμός με το αεροπλάνο αποτελούσαν τα υπερωκεάνια που συχνά προσέγγιζαν και στην Πάτρα.

Η Πάτρα του σήμερα διακρίνεται στην Άνω και στην Κάτω Πόλη. Το κάστρο της πόλης υψώνεται σε πρόβουνο του Παναχαϊκού, στη θέση της αρχαίας ακρόπολης και κτίστηκε πιθανότατα στο δεύτερο μισό του 6ου αι., μετά το σεισμό του 551 που έπληξε την περιοχή. Στις εξωτερικές όψεις των τειχών έχουν ενσωματωθεί μαρμάρινοι δόμοι, σπόνδυλοι κιόνων και άλλα αρχιτεκτονικά μέ- λη, προερχόμενα από κτήρια της αρχαιότητας. Η Κάτω Πόλη αναπτύχθηκε μετά την απελευθέρω- ση στην πεδιάδα, κατά μήκος της ακτής. Κέντρο της είναι η πλατεία Γεωργίου Α, όπου βρίσκεται το δημοτικό θέατρο "Απόλλων", έργο του Ε. Ziller (1872). Ο ναός του Αγίου Ανδρέα βρίσκεται στη θέση παλαιοχριστιανικής βασιλικής, η οποία διατηρήθηκε μέχρι τις αρχές του 18ου αι. Ο ναός επισκευάστηκε από τους Βενετούς γύρω στα 1700 και ισοπεδώθηκε από τους Τουρκαλβανούς την εποχή των Ορλωφικών (1770). Στη θέση του κτίστηκε το 1836 από τον αρχιτέκτονα Λύσανδρο Καυταντζόγλου ο λεγόμενος σήμερα "μικρός ναός" του Αγίου Ανδρέα, ενώ δίπλα του ο σύγχρο- νος μεγάλος ναός ο οποίος άρχισε να κτίζεται το 1908 και εγκαινιάστηκε 66 χρόνια αργότερα το 1974. Η Παντάνασσα στην Κάτω Πόλη (1857-1859), έργο των Καυταντζόγλου και Φρεαρίτη, ο Αγ- γλικανικός ναός του Αγίου Ανδρέα (1872) στην ομώνυμη οδό, και ο μητροπολιτικός ναός του Ευαγγελισμού στην οδό Μαιζώνος αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα εκκλησιαστικής αρχιτε- κτονικής της εποχής. Στην νοτιοανατολική πλευρά του λόφου της Ακρόπολης είναι κτισμένη κά- πως άτακτα η Άνω ή Παλιά Πόλη. Εκεί υπήρχαν οι παραδοσιακές κατοικίες των Πατρινών προ- κρίτων, του Ρούφου, του Παπαδιαμαντοπούλου, καθώς και το παλιό δημοτικό νοσοκομείο, που κτίστηκε σύμφωνα με τα σχέδια του Δανού αρχιτέκτονα Hansen και θεμελιώθηκε από τον Όθωνα το 1857. Από τις όμορφες κατοικίες της εποχής αυτής, αρχοντικά της πόλης και επαύλεις των προαστίων, σήμερα σώζονται ελάχιστες.

Ένα αξιόλογο πολιτιστικό στοιχείο της σύγχρονης πόλης είναι το ετήσιο καρναβάλι, παράδοση η οποία εισήχθη από την Ιταλία τον περασμένο αιώνα. Το καρναβάλι μετρά περισσότερα από 180 χρόνια ιστορίας και παραμένει ζωντανό χάρις στους χιλιάδες νέους και νέες που συμμετέχουν κάθε χρόνο στις εκδηλώσεις, αλλά και τους επισκέπτες, με αποκορύφωμα την μεγάλη παρέλαση της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς.

Σήμερα η Πάτρα αποτελεί μία σύγχρονη πόλη με ορατά ακόμα τα στοιχεία του παρελθόντος, διά- σπαρτα στον κεντρικό αστικό ιστό, αποτελεί σημαντικό εκπαιδευτικό κέντρο, με δύο μεγάλα πα- νεπιστημιακό ιδρύματα, κέντρο τεχνολογιών με το επιστημονικό πάρκο της, κέντρο ιατρικής φρο- ντίδας και πρόνοιας με μεγάλας ιατρικές εγκαταστάσεις, διαμετακομιστικό κέντρο, κυρίως λόγω του λιμένα της, και σημαντικό εμπορικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής αλλά και της χώρας, με ιδιαίτερα ελκυστική αστική ζωή.